सà¤à¤¸à¥à¤°à¤¶à¥€à¤°à¥à¤à¤¾ पुरुà¤à¤ƒ सà¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤•à¥à¤à¤ƒ सà¤à¤¸à¥à¤°à¤ªà¤¾à¤¤à¥ । स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिà¤à¥à¤ à¤¦à¥à¤¦à¤¶à¤¾à¤™à¥à¤²à¤®à¥ ॥१॥ पुरुठएवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यम् । उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोà¤à¤¤à¤¿ ॥२॥ एतावानस्य मà¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¤à¥‹ ज्यायाँश्च पूरुà¤à¤ƒ । पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥ त्रिपादूर्ध्व उदैत्पूरुà¤à¤ƒ पादोऽस्येà¤à¤¾à¤­à¤µà¤¤à¥à¤ªà¥à¤¨à¤ƒ । ततो विà¤à¥à¤µà¤™à¥ व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥४॥ तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुà¤à¤ƒ । स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥५॥ यत्पुरुà¤à¥‡à¤£ à¤à¤µà¤¿à¤à¤¾ देवा यज्ञमतन्वत । वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीà¤à¥à¤® इध्मः शरद्धविः ॥६॥ तं यज्ञं बर्à¤à¤¿à¤à¤¿ प्रौक्à¤à¤¨à¥à¤ªà¥à¤°à¥à¤à¤‚ जातमग्रतः । तेन देवा अयजन्त साध्या ऋà¤à¤¯à¤¶à¥à¤š ये ॥७॥ तस्माद्यज्ञात्सर्वà¤à¥à¤¤à¤ƒ सम्भृतं पृà¤à¤¦à¤¾à¤œà¥à¤¯à¤®à¥ । पशून्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्यान् ग्राम्याश्च ये ॥८॥ तस्माद्यज्ञात्सर्वà¤à¥à¤¤ ऋचः सामानि जज्ञिरे । छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥९॥ तस्मादश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः । गावोः ठजज्ञिरे तस्मात् तस्माज्जाता अजावयः ॥१०॥ यत्पुरुà¤à¤‚ व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् । मुखं किमस्य कौ बाà¤à¥‚ का ऊरू पादा उच्येते ॥११॥ ब्राà¤à¥à¤®à¤£à¥‹à¤½à¤¸à¥à¤¯ मुखमासीद् बाà¤à¥‚ राजन्यः कृतः । ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥१२॥ चन्द्रमा मनसो जातश्चक्à¤à¥‹à¤ƒ सूर्यो अजायत । मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥१३॥ नाभ्या आसीदन्तरिक्à¤à¤‚ शीर्à¤à¥à¤£à¥‹ द्यौः समवर्तत । पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकाँ अकल्पयन् ॥१४॥ सप्तास्यासन् परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः । देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन्पुरुà¤à¤‚ पशुम् ॥१५॥ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् । ते ठनाकं मà¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¤ƒ सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ॥१६॥

सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् । स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङुलम् ॥१॥ पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भव्यम् । उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ॥२॥ एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः । पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥ त्रिपादूर्ध्व उदैत्पूरुषः पादोऽस्येहाभवत्पुनः । ततो विष्वङ् व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥४॥ तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुषः । स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥५॥ यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत । वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद्धविः ॥६॥ तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषं जातमग्रतः । तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश्च ये ॥७॥ तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः सम्भृतं पृषदाज्यम् । पशून्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्यान् ग्राम्याश्च ये ॥८॥ तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे । छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥९॥ तस्मादश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः । गावोः ह जज्ञिरे तस्मात् तस्माज्जाता अजावयः ॥१०॥ यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् । मुखं किमस्य कौ बाहू का ऊरू पादा उच्येते ॥११॥ ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद् बाहू राजन्यः कृतः । ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥१२॥ चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्यो अजायत । मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥१३॥ नाभ्या आसीदन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत । पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकाँ अकल्पयन् ॥१४॥ सप्तास्यासन् परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः । देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन्पुरुषं पशुम् ॥१५॥ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् । ते ह नाकं महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ॥१६॥